Domy średniowieczne - typy układów

                                  

 Chałupa zamożnego kmiecia, wiek XV, plan; chałupa zamożnego kmiecia, wiek XV, rekonstrukcja

Działka budowlana składała się całego kompleksu budynków już od XIV wieku. Frontowy budynek od ulicy, o prostokątnym kształcie, był budynkiem głównym o funkcji mieszkalnej. Przylegała do niego oficyna z budynkami o charakterze gospodarczo – magazynowo – pracowniczym. W głębi działki znajdował się drugi budynek o różnym przeznaczeniu. 

Na przykład w Gdańsku w budynkach znajdujących się przy rynku po drugiej stronie działki także przebiegała droga równoległa do pierzei rynku, co powodowało, że tylny budynek także miał program mieszkalny, uzupełniając program budynku frontowego, lecz ze względu 

na swe położenie miał mniej reprezentacyjny charakter.

 Rozplanowanie działek z miastach lokacyjnych, Wrocław, XII wiek, I faza zabudowy, rysunek M. Brykowska

Średniowieczne domy miejskie w zależności od położenia frontu miały dwa typy układów: 

dom północny i dom południowy. W budynku od północy izba była wydzielona w narożu budynku i była dostępna (oraz doświetlona) od strony podwórka, a szerokość frontu zajmowała podpiwniczona sień. W domu południowym izba ulokowana była od ulicy i to ona była podpiwniczona. W obu typach komunikacja pionowa i urządzenie grzewcze (tzw. ogniowe) znajdowały się poza izbą, w domach południowych częstokroć w postaci trzeciego traktu.

                                               

    Typowy dom spichrzowy, rysunek J. Widawski, plan przyziemia; 1 – wielka sień;  dom przejazdowy, Nowy Rynek, Łowicz, wiek XVII, rysunek Z Bobrowski, plan przyziemia i przekrój; 1 – sień przejazdowa, 2 – izba, 3 – kuchnia, 4 – izba tylna

Większość krajobrazu średniowiecznego stanowiły zatem proste, powtarzalne chałupy. 

A człowiek w tamtych czasach, przede wszystkim ten żyjący w mieście, spędzał w tym domu większość swojego czasu, gdyż dom był także miejscem pracy i spotkań, a miasta nie miały jeszcze wykształconych funkcji publicznych czy typowo komunalnych. Dlatego życie człowieka z tamtego okresu było bardzo proste, a sam dom mało miał cech domu dzisiejszego, zapewniającego komfort, domowość i godne warunki. Spełnione było jedynie względne zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi (lecz nie zawsze przed pożarem) i po części bezpieczeństwo (mimo dość otwartego charakteru domu), lecz głównie w miastach obronnych lub lokowanych na podzamczach.

 Obraz „Gra w szachy”, wiek XVI, XVII, autor nieznany, średniowieczna rozrywka, z artykułu „Szachy od średniowiecza do współczesności”, Agnieszka Krzemińska, 22.05.2012 rok