Domy miejskie XIII XIV wiek

Budowa domów miejskich na ziemiach polskich rozpoczęła się w XIII wieku wraz z zakładaniem miast. Mimo iż przed tym okresem pojawiały się osady, nie miały one charakteru miasta z określoną działką i wymaganiami jej zagospodarowania. W wieku XIII pojawiają się zatem chałupy opisane powyżej na terenach wiejskich oraz domy miejskie w nowo lokowanych miastach. Informacje, które były dostępne o domach miejskich z początkowego okresu, jawią się bardzo niekonkretnie. Mimo prostych schematów geometrycznych tych domów układ pomieszczeń nie był jasny. Funkcje tych domów były rozmaite, poczynając od domów kupców, poprzez domy tkaczy, kończąc na domach różnych rzemieślników. Domy tych ostatnich były dodatkowo uzależnione od charakteru wykonywanej pracy. Kształt i funkcja domu była także uzależniona od regionu, lokalnych przepisów, czy topografii danego miasta. Lepiej zachowały się oczywiście domy murowane, które pojawiły się w większym stopniu w miastach w wieku XIV i XV, a na ich temat było już dużo więcej badań i hipotez. Było to spowodowane nie tylko przepisami, bo dom musiał być ogniotrwały (takie prawo we Wrocławiu było już od połowy XIV wieku), lecz także wzrostem cen drewna w tamtym czasie (czternastokrotnie w ciągu XV wieku).

       

 Drzeworyt, XV wiek, kowal przy pracy, chałupa wiejska, wiek XVI, z „Encyklopedia staropolska ilustrowana”, tom I, Z. Gloger, Warszawa 1972, s. 233, rycina archiwalna,  drzeworyt, XV wiek, wnętrze izby

Cechą wspólną wszystkich domów w okresie średniowiecza było to, iż występowały one zarówno w miastach jak i na wsiach jako budynki jednorodzinne. Ich przeznaczenie służyło pracy, bytowaniu i przebywaniu rodziny wraz z ewentualnymi pracownikami i ich rodzinami, które nie prowadziły oddzielnego gospodarstwa. Miejsca dla czeladników czy służby lub pracowników znajdowały się w odrębnych pomieszczeniach gospodarczych, tworzących z głównym mieszkaniem cały wspólny kompleks. Ale jak wspomniano w podziałach, dom z dwoma lokalami, zamieszkiwany przez dwie rodziny też jest domem jednorodzinnym. Była natomiast jedna duża różnica między domami miejskimi a wiejskimi. Chałupy poza obszarem miast były we własności panów gruntowych i zaspokajały one potrzeby nie tylko swoje, ale i z góry narzucone – potrzeby gospodarstwa. Dom miejski na działce budowlanej od samego początku był własnością mieszczan, stąd był on indywidualnym wyrazem potrzeb, ambicji, cech i zamożności właściciela.

   

 Rysunek pt.: „Przed Kuźnią”, wiek XVII, A. Orłowski, chaty wiejskie, XIX wiek, pocztówka archiwalna

Jeśli chodzi o domy miejskie, różniły się od opisanych wcześniej chałup głównie ze względu na większą szerokość działek na wsiach w stosunku do działek miejskich (w miastach z końca XIII wieku średnia szerokość działki to siedem do dziewięciu metrów, co stanowiło dwukrotne zmniejszenie od początku XIII wieku). Domy miejskie były zazwyczaj w zabudowie pierzejowej (i to od początku lokacji miast), zajmując całą szerokość działki, ze szczytami zaprojektowanymi bez okien, jako ściany ognioodporne. Czasem też przez działki przebiegały miedzuchy, czyli bardzo wąskie trakty, uliczki ulokowane wzdłuż granicy terenu, spełniające trzy podstawowe funkcje – zaopatrzeniowe, odprowadzenia wody, zabezpieczenia przeciwpożarowego. Stanowiły one jakąś namiastkę zabezpieczenia między poszczególnymi działkami. Domy i chałupy w miastach były zazwyczaj wielokondygnacyjne, co umożliwiały przepisy prawne już od XIII wieku (zezwolenie w lokowanych miastach na dwie kondygnacje plus piwnicę).